Σοφία Πάσχου: “Είναι η ανάγκη μας να ξανασυστήσουμε τα παραμύθια στο κοινό”

της Δήμητρας Τσιαούση

Η σκηνοθέτης Σοφία Πάσχου ήρθε στην παρέα μας για μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συζήτηση περί Θεάτρου. Στο τραπέζι μπήκαν πολλά θέματα, αφού το όνομά της φιγουράρει δίπλα σε μεγάλες θεατρικές παραγωγές που είναι σε εξέλιξη (ΧΙΟΝΑΝΟΙ, ΣΚΛΑΒΙ στο Θέατρο Πόρτα, ΤΡΑΜΠΑΛΑ στο ΕΘΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ,) και άλλες που έρχονται επί ποδός σε λίγο καιρό (ΘΕΟΓΟΝΙΑ).

Μια απολαυστική κουβέντα, ανοιχτή, χωρίς ταμπού, ξετυλίγεται στις παρακάτω γραμμές…

Με τους PATARI PROJECT (ΠΙΑΝΩ ΠΑΠΟΥΤΣΙ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΠΙΑΝΟ, ΧΙΟΝΑΝΟΙ, ΜΥΤΗ, ΟΔΥΣΣΕΙΑ) έχεις απογειώσει το σωματικό θέατρο προβάλλοντας τη δύναμή του σθεναρά. Τι  αντικαθιστούν το σώμα και η έκφραση; Πιστεύεις ότι τα σκηνικά ως εργαλείο συγκρούονται με τις δυνατότητες του ηθοποιού;

Για μας είναι θέμα επιλογής, είναι σαν ένα στοίχημα, «μπορείς να αφηγηθείς μια ιστορία, να συγκινήσεις ένα θεατή χωρίς τίποτα;» αυτό ήταν το δικό μου από την αρχή, όπως και ξεκίνησε το PATARI PROJECT. Άρα είναι επιλογή μου η χρήση των σκηνικών να βοηθάει, να γίνεται πιο λειτουργική και με την Ευαγγελία που συνεργαζόμαστε χρόνια. Είναι πολύ δύσκολο για ένα σκηνογράφο να του πεις «κοίτα, εγώ θέλω και δεν θέλω σκηνικό» , δεν είναι εύκολο, θεωρώ ότι έχει κάνει εξαιρετική δουλειά σε αυτό. Τώρα το σώμα είναι για μένα το πιο σημαντικό από όλα πάνω στη σκηνή – και πάνω στη ζωή- και δεν μπορώ να καταλάβω πως σε πολλά θεάματα είτε παιδικά είτε για ενήλικο κοινό βλέπεις ένα σώμα γυμνό που να απουσιάζει. Αν δεις το σώμα μας, το μυαλό αποτελεί το 1/5 του σώματός μας και ξαφνικά ασχολούμαστε όλοι με το μυαλό και αφήνουμε τα 4/5 αδούλευτα. Δεν εννοώ ότι όλες οι παραστάσεις πρέπει να είναι σωματικού θεάτρου ή να είναι στη μιμική, αλλά ακόμα σε ένα ρεαλιστικό θέατρο δεν είναι δυνατόν να μην έχει δουλευτεί το σώμα.

Εγώ θεωρώ ότι το θέατρο ως διαδικασία πρέπει να έχει έμπνευση, να έχει ασφάλεια, εμπιστοσύνη, χαρά, παιχνίδι, δυσκολίες, διαφωνίες και όλα αυτά μαζί να βγάλουν ένα αποτέλεσμα. Τα safe πράγματα, του «καθόμαστε γύρω από το τραπέζι» έχουν πεθάνει, γιατί ήδη σε safe περιβάλλον ζούμε. Πρέπει να κάνουμε και το θέατρο safe;

Το ίδιο έγινε με τους ΧΙΟΝΑΝΟΥΣ, δηλαδή παίρνω το παραμύθι το γνωστό  το αρχέτυπο και μετά μέσα από αυτό δουλεύουμε τις δικές μας ζωές, τις δικές μας ιστορίες.

Στους Χιονάνους πειραματίζεσαι με παραδοσιακούς μύθους και μεταθέτεις το κέντρο βάρους ενός παραμυθιού σε ένα εντελώς διαφορετικό μονοπάτι. Από ποια αντίληψη απορρέει αυτή η τακτική;

Είναι η ανάγκη μας να ξανασυστήσουμε τα παραμύθια στο κοινό, να τα ξαναθυμήσουμε στους γονείς και να τα συστήσουμε στα παιδιά με έναν δικό μας τρόπο. Δηλαδή διαβάζοντας τη Σταχτοπούτα πριν χρόνια που κάναμε το «Πιάνω Παπούτσι Πάνω στο Πιάνο» είχα παρά πολλά κενά στην ιστορία, δεν καταλάβαινα ή μου φαινόντουσαν κάπως μαγικά με τον κακό τρόπο και έτσι επειδή εγώ δεν τα καταλάβαινα, είχα την ανάγκη να βρω μια δική μου λογική και έτσι φτιάξαμε το παραμύθι. Το ίδιο έγινε με τους ΧΙΟΝΑΝΟΥΣ, δηλαδή παίρνω το παραμύθι το γνωστό  το αρχέτυπο και μετά μέσα από αυτό δουλεύουμε τις δικές μας ζωές, τις δικές μας ιστορίες. Μέσα από αυτό απαντώ στο «γιατί η Χιονάτη έμεινε στην ιστορία τόσα χρόνια; Γιατί η Σταχτοπούτα;» για κάποιο λόγο και φέρνοντας το στο σήμερα. Αλλιώς ήταν οι γονείς στην δεκαετία του ’50 και αλλιώς σήμερα. Το ίδιο και τα παιδιά και η τεχνική αφήγησης χωρίς κοστούμια. Δηλαδή το να κάνουμε την Σταχτοπούτα χωρίς χρυσόσκονη για μένα ήταν άθλος, ή την Χιονάτη χωρίς καθρέφτες, αλλά μόνο με ένα μήλο.

 

Για τους μικρούς θεατές το φοβόμουν πολύ με την ΤΡΑΜΠΑΛΑ και το πρώτο σχολείο που ήρθε ήταν συγκινητικό.

Πες μας δυο λόγους γιατί πρέπει να φέρουν οι γονείς τα μικρά τους στην ΤΡΑΜΠΑΛΑ. Τι θέλεις να μεταφέρεις στους μικρούς θεατές;

Ο λόγος είναι να έρθουν μαζί με τα παιδιά τους στην αίθουσα και να μην ανοίξουν το κινητό τους. Θέλω να πιστεύω ότι θα περάσει το πρώτο 5λεπτό παρατηρώντας δυο παιδιά να παίζουν, να πετούν άμμο και ξαφνικά να αναλογίζονται ότι αυτά τα παιδιά θα μπορούσαν να είναι οι ίδιοι, στην ίδια ηλικία ή όχι, και η άμμος για μένα δεν σημαίνει απαραίτητα την άμμο, αλλά κάτι άλλο, θα αρχίζουν να βλέπουν στοιχεία από τη ζωή και τον εαυτό τους τώρα, απλά με μια πιο θεατρική, πιο ποιητική διάσταση.  Βλέπεις δυο μικρά παιδιά να παίζουν  σε ένα σκάμμα και από εκεί βλέπεις όλη τη ζωή.  Για τους μικρούς θεατές το φοβόμουν πολύ με την ΤΡΑΜΠΑΛΑ. «Πως θα κάτσει ένα παιδί 2 ετών;» και το πρώτο σχολείο που ήρθε ήταν συγκινητικό. Όχι απλά ταυτίζονται, βλέπουν τον εαυτό τους. Εμείς που ασχολούμαστε με το Θέατρο έχουμε την ανάγκη να εξηγήσουμε, θεωρούμε τα παιδιά χαζά, ανίκανα. Τα παιδιά έχουν πολλή φαντασία, εμείς φοβόμαστε τη φαντασία τους. Κατ’ αρχάς, τα παιδιά θέλουν ένα ερέθισμα, παίζουν μόνα τους. Ακόμα κι όταν δεν έχει αδερφάκι, κλείνεται στο δωμάτιο και παίζει με φανταστικούς φίλους, φτιάχνει πύργους με οτιδήποτε, με τη φαντασία σου. Γιατί να μην μπορεί να το δει και στο Θέατρο;

Έχεις ασχοληθεί με το θέατρο για παιδιά, για ενήλικο κοινό και τώρα ήρθε και η βρεφική Τραμπάλα. Ποια είναι τα στοιχεία που σε κινητοποιούν να επιλέξεις τις συνεργασίες σου.

Έχει σημασία το που είμαι εγώ και τι ιστορία διαβάζω ή επιλέγω ή μου τυχαίνει μπροστά κάθε φορά. Δηλαδή τελειώνοντας το ΠΙΑΝΩ ΠΑΠΟΥΤΣΙ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΠΙΑΝΟ ήξερα ότι ήθελα να ξανακάνω ένα γνωστό παραμύθι, περάσαμε από όλα τα στάδια και καταλήξαμε στην Χιονάτη. Η ΤΡΑΜΠΑΛΑ ήταν μια ωραία εμπειρία, την οποία μου επικοινώνησε η Διευθύντρια του Μικρού Εθνικού Σοφία Βγενοπούλου και μου ζήτησε να συνεργαστούμε και καταλήξαμε να κάνω το βρεφικό κομμάτι της παράστασης. Άρα είναι τα κείμενα που μου ανοίγουν παραθυράκια ώστε να μπορώ να ψάξω, να πω και κάτι άλλο. Η τραμπάλα ήταν φανταστική διαδικασία, δυσκολεύτηκα αρκετά, έπρεπε να δουλέψω με 2 ηθοποιούς , όχι με 7-8, ένα έργο που είχε minimal σκηνικά και ήταν τόσο δύσκολο να μπορέσουμε να παρατηρήσουμε το πως είναι να παίζω ένα παιδί, αλλά να μην είμαι παιδί, αλλά να είμαι ο Άντρας και η Γυναίκα. Και παρεμπιπτόντως η Μαρία και ο Άλκης που παίζουν στην παράσταση είναι εξαιρετικοί.

Ποιανού ιδέα ήταν να ξαναζωντανέψει το ΣΚΛΑΒΙ στο θέατρο;

Ξεκίνησα από το Θωμά και την Ξένια. Υπήρχε η σκέψη να κάνουμε κάτι μαζί σαν συνσκηνοθεσία στο παιδικό, ψάχναμε διάφορα πράγματα και έπεσε αυτό στο τραπέζι. Το θεώρησε εξαιρετική ιδέα και ήταν κάτι που ήθελε πολύ και η Ξένια, να το ξαναδεί στο Θέατρο Πόρτα, στο χώρο που ξεκίνησε, με το σκηνοθέτη που ξεκίνησε και με μια καινούρια ματιά. Όλοι το θέλαμε αυτό. Εγώ δεν είχα δει το παλιό ΣΚΛΑΒΙ, δεν είχα ιδέα πως είναι, άρα νομίζω ότι πήγα με ένα τελείως καθαρό μάτι, πιάνοντας μια ιστορία όπως θα έπιανα μια οποιαδήποτε ιστορία. Δεν κουβάλησα το βάρος.

Δεν είμαι το Σκλαβί, δεν είμαι ούτε κοντά στο Σκλαβί. Θα ήθελα πολύ να είμαι.

 

Τι ενδιαφέρον έχει το νέο ΣΚΛΑΒΙ  σε σχέση με την πρώτη εκδοχή του και τι μηνύματα περνάει στο θεατή;

Το μόνο που έμεινε ίδιο είναι το παλιό σκηνικό. Άρα είναι μια ρετρό παράσταση, σαν να έρχεται από παλιά, πολύ παλιά, αλλά με ένα κλείσιμο του ματιού, με ένα  πολύ σύγχρονο τρόπο. Αυτό θεωρώ ότι είναι το  ενδιαφέρον. Έρχονται οι γονείς σε ένα κλίμα αναπόλησης «Αχ το ΣΚΛΑΒΙ!» και το παιδί θα πει «Καλά, αυτό με τα πανιά πως το κάνουν;» Είναι σαν να έχουμε πιάσει τις δυο γενιές.

Όσο για τα μηνύματα που περνάει είναι η αδερφική αγάπη, η αγάπη χωρίς όρια. Το Σκλαβί ως ήρωας είναι ένα καλό παιδί, με καλή ψυχή, που χάνονται αυτές οι ψυχές. Για μένα εκεί είναι το συγκινητικό στο έργο. Η αγάπη μπορεί να κάνει τα πάντα, αλλάζει χώρες, θυσιάζεται για να βρει την Όμορφη του Κόσμου. Νομίζω ότι όλοι υπηρετούν το Σκλαβί, αυτός μαρμάρωσε, αυτός σκότωσε το Δράκο, Θυσίες. Είναι ο σύγχρονος άνθρωπος του σήμερα που έχει κάνει τρελές θυσίες και δεν θέλει αντάλλαγμα. Είναι ο σημερινός άνθρωπος του χωριού που δεν θέλει αντάλλαγμα, που μεγαλώνει τα παιδιά του, που βοηθάει το γείτονα. Αυτός είναι το Σκλαβί, ο ιδανικός άνθρωπος που έχουμε χάσει και κάποιοι που ζουν σε κάποια χωριά. έλεγα «δεν είμαι το Σκλαβί, δεν είμαι ούτε κοντά στο Σκλαβί» . Θα ήθελα πολύ να είμαι.

Επίσης, ακόμα και η μουσική είναι διαφορετική. Πατήσαμε στα βήματα του Νίκου Κηπουρικού, αλλά ήρθε ο Νίκος Γαλενιανός που έκανε τη μουσική επεξεργασία, πήρε αυτά τα κομμάτια και τα άλλαξε, τα ταρακούνησε και αυτή είναι εξαιρετική επεξεργασία.

Πως είναι η συνεργασία με τον Θωμά Μοσχόπουλο;

Με το Θωμά συνεργαζόμαστε πολλά χρόνια, δεν θα πω μόνο εύκολη, θα πω συμπληρωματική διαδικασία. Εγώ δεν σκέφτομαι ότι συνσκηνοθετώ με το Θωμά. Όπως κάναμε τη Δίκη του Κ. , κάναμε και αυτό. Και αυτό που κάνει ο Θωμάς είναι εξαιρετικό, τόσα χρόνια εμπειρίας, όμως εμπιστεύεται τους νέους ανθρώπους, όταν κάτι δεν λειτουργεί, το λέει αμέσως χωρίς ταμπού, πολύ ανοιχτός, είναι ένας πρακτικός άνθρωπος.  Στη διάρκεια της συζήτησης, ο Θωμάς δεν μου είπε ποτέ «μα τότε το κάναμε διαφορετικά» δηλαδή ξεχνούσε ότι έχει σκηνοθετήσει ο ίδιος, το ξεχνούσα και εγώ.

Όλα μπορούν να αξιοποιηθούν. Το ΣΚΛΑΒΙ έχει κάτι από το PATARI. Αντί να έχει το περιορισμό του χώρου, εδώ υπάρχει ο περιορισμός των πανιών.

Πως αξιοποιείς ένα απλό υλικό και το κάνεις κάτι διαφορετικό, κάτι μαγικό, μιλώντας για το ΣΚΛΑΒΙ;

Τα πανιά ήταν κοινή ιδέα με το Θωμά. Όλα μπορούν να αξιοποιηθούν. Το ΣΚΛΑΒΙ έχει κάτι από το PATARI. Αντί να έχει το περιορισμό του χώρου, εδώ υπάρχει ο περιορισμός των πανιών. Δηλαδή αυτό το θέσαμε πολύ ως στόχο, να δοκιμάσουμε κάτι με ένα υλικό, μπορεί να ήταν και μια τσάντα, δεν μας ενδιέφερε τι θα ήταν, θα βρίσκαμε τον τρόπο. Έτσι προέκυψε το πανί και έγινε όλο το ΣΚΛΑΒΙ. Είναι μια ιστορία στο Σήμερα, δεν μπορούσε να ανέβει η παράσταση, όπως πριν από πάρα πολλά χρόνια, όπου από όσο ξέρω είχε 13 ηθοποιούς, με σκηνικά, με κοστούμια, με δυο παιδιά. Τα παιδιά ήταν μεγάλο θέμα και για μένα η πιο συγκινητική στιγμή του έργου είναι όταν οι κούκλες μεγαλώνουν και γίνονται παιδιά.

Τι έχεις στα σκαριά για το προσεχές διάστημα;

Το καλοκαίρι με το PATARI θα πάμε στη Μικρή Επίδαυρο. Αυτό είναι μεγάλη χαρά, θα βγούμε εκτός θεάτρου και μάλιστα στη Μικρή Επίδαυρο. Θεογονία του Ησίοδου, η Αρχή του Κόσμου.

Τι φοβάσαι σε ένα κείμενο;

Φοβάμαι να πάρω ένα κείμενο και να μην το αλλάξω. Στην ΤΡΑΜΠΑΛΑ είχα υποσχεθεί στον εαυτό μου να μην αλλάξω ούτε μια φράση, και άλλαξα μια! Γιατί έχω την τάση να παίρνω ένα κείμενο και να το αλλάζω, δεν ξέρω αν αυτό σημαίνει «το φέρνω στα μέτρα μου», ίσως να είναι μια ευκολία για μένα.